اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) یک اختلال رفتاری دوران کودکی است که با الگوی مداوم رفتار نافرمانی و خصمانه نسبت به دیگران مشخص می‌شود. معمولاً در اوایل کودکی یا نوجوانی شروع می شود و می تواند باعث اختلال قابل توجهی در زمینه های مختلف زندگی کودک از جمله مدرسه، خانه و تعاملات اجتماعی شود.

توجه به این نکته مهم است که ODD می‌تواند با سایر شرایط سلامت روان، مانند اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی (ADHD)، اختلال سلوک یا اختلالات خلقی همزیستی داشته باشد. همچنین می تواند تحت تأثیر عوامل محیطی، سبک فرزندپروری یا استعداد ژنتیکی قرار گیرد.

ویژگی های کلیدی اختلال نافرمانی مقابله ای

• سرپیچی مداوم: کودکان مبتلا به ODD اغلب الگویی از سرپیچی فعالانه یا امتناع از پیروی از درخواست ها، قوانین یا دستورالعمل های بزرگسالان را نشان می دهند.
• بحث و جدل: آنها اغلب با افراد نزدیک مانند والدین، معلمان یا سایر مراقبان درگیر مشاجره می شوند.
• عصبانیت و تحریک پذیری: کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای ممکن است خلق و خوی سریع داشته باشند، به راحتی آزرده شوند و فوران خشم مکرر از خود نشان دهند.
• انتقام جویی: آنها ممکن است رفتار کینه توزانه از خود نشان دهند، به دنبال انتقام گرفتن یا رفتار عمدی برای آزار دیگران هستند.

برای برآوردن معیارهای تشخیصی اختلال نافرمانی مخالف، این رفتارها باید حداقل به مدت شش ماه مشاهده شوند و بیشتر از معمول برای افراد هم سن و سطح رشد رخ دهند. این رفتارها همچنین باید باعث اختلال قابل توجه در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی شود.

دلایل اختلال نافرمانی مقابله ای

عوامل ژنتیکی: شواهدی وجود دارد که نشان می دهد یک جزء ژنتیکی در ایجاد ODD وجود دارد. کودکانی که سابقه خانوادگی ODD، اختلال سلوک یا سایر اختلالات رفتاری دارند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری باشند.

خلق و خوی: کودکان با خلق و خوی با سطوح بالای تکانشگری، تحریک پذیری، و واکنش عاطفی، ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به ODD باشند.

عوامل خانوادگی: محیط خانواده نقش بسزایی در ایجاد ODD دارد. عواملی مانند نظم و انضباط ناسازگار، تربیت خشن یا توهین آمیز والدین، بی توجهی، تعارضات زناشویی، یا عدم مشارکت والدین می توانند در ایجاد رفتارهای مخالف نقش داشته باشند.

سبک فرزندپروری: سبک های فرزندپروری مستبدانه یا سهل گیرانه، که با نظم و انضباط بیش از حد سخت یا سست مشخص می شود، می تواند خطر اختلال نافرمانی مقابله ای را افزایش دهد.

روشهای درمان

درمان اختلال نافرمانی مخالف اغلب شامل ترکیبی از راهبردها می شود، از جمله:

آموزش والدین: والدین یا مراقبان ممکن است در برنامه‌ های مدیریت رفتاری شرکت کنند تا تکنیک‌های مؤثر برای تعیین محدودیت‌ ها و بهبود مهارت‌ های ارتباطی و حل تعارض با فرزندشان را بیاموزند.

درمان فردی: درمان انفرادی می تواند به کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای کمک کند تا استراتژی های مقابله ای بهتر، مهارت های تنظیم هیجانی و توانایی های حل مسئله را تقویت کنند. متخصصان روانشناسی ممکن است از تکنیک‌ های درمان شناختی-رفتاری (CBT) برای به چالش کشیدن الگوهای افکار منفی و ترویج تغییر رفتار مثبت استفاده کنند.

خانواده درمانی: خانواده درمانی می تواند در پرداختن به مشکلات خانواده که ناشی از این مشکل هستند، بهبود الگوهای ارتباطی و ایجاد یک محیط حمایتی و ساختارمندتر برای کودک مفید باشد.

مشارکت در مدرسه: همکاری با معلمان و کارکنان مدرسه می تواند به ایجاد یک رویکرد ثابت برای مدیریت رفتارها و حمایت از موفقیت تحصیلی و اجتماعی کودک کمک کند.

آموزش مهارت‌های اجتماعی: آموزش مهارت‌های اجتماعی مناسب و راهبردهای حل تعارض به کودکان می‌تواند توانایی آن‌ها را در تعامل مثبت با همسالان و شخصیت‌های معتبر بهبود بخشد.

در برخی موارد، اگر کودک دارای شرایطی مانند ADHD یا اختلالات خلقی باشد، ممکن است دارو تجویز شود. دارو می تواند به مدیریت علائمی که به رفتارهای مخالف کمک می کنند، مانند تکانشگری یا تحریک پذیری کمک کند. با این حال، معمولاً همراه با مداخلات رفتاری و درمان استفاده می‌شود.

مداخله زودهنگام و حمایت مستمر و ساختاریافته برای کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای مهم است.

متخصصان ما در مرکز روانشناسی سپید در غرب تهران خدمات تخصصی روانشناسی و مشاوره کودک و نوجوان را ارائه می دهند.