اختلال افسردگی شیدایی که اکنون به طور رسمی با نام اختلال دوقطبی شناخته می شود، یک بیماری روانی شدید است که میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. با تغییرات شدید در خلق و خو، سطوح انرژی و رفتار مشخص می شود، این نوسانات خلقی می تواند به طور قابل توجهی بر توانایی فرد برای عملکرد در زندگی روزمره تأثیر بگذارد و بر روابط، کار و رفاه کلی تأثیر بگذارد. اختلال افسردگی شیدایی یک بیماری مادام العمر است، اما با درمان و مدیریت مناسب، افراد می توانند زندگی پربار و رضایت بخشی داشته باشند.

اختلال دوقطبی یک بیماری روانی مزمن است که باعث نوسانات خلقی قابل توجهی می شود. این اپیزودهای خلقی می تواند برای روزها، هفته ها یا حتی ماه ها طول بکشد و می تواند زندگی شخصی و حرفه ای را مختل کند.

انواع اختلال افسردگی شیدایی

اختلال دوقطبی به سه نوع اصلی طبقه بندی می شود:

• اختلال دوقطبی I – این نوع با دوره های شیدایی که حداقل هفت روز طول می کشد یا با علائم شیدایی که به حدی شدید هستند که نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند، تعریف می شود. دوره های افسردگی نیز ممکن است رخ دهد و معمولا دو هفته یا بیشتر طول بکشد.
• اختلال دوقطبی II – این نوع شامل یک الگوی هیپومانیا (شکل خفیف تر شیدایی) و دوره های افسردگی اساسی است. دوره های هیپومانیک باعث اختلال شدید نمی شود، اما دوره های افسردگی می تواند ناتوان کننده باشد.
• اختلال سیکلوتیمیک (سیکلوتیمیا) – شکل خفیف‌تری از اختلال دوقطبی، که در آن افراد نوسانات خلقی مکرر را تجربه می‌کنند اما معیارهای تشخیصی کامل برای دوقطبی I یا II را برآورده نمی‌کنند.

شدت و فراوانی اپیزودهای خلقی بین افراد متفاوت است و تشخیص زودهنگام و درمان را برای مدیریت موثر این اختلال ضروری می‌سازد.

علائم اختلال دوقطبی

علائم اختلال دوقطبی بسته به اینکه فرد دچار یک دوره شیدایی، هیپومانیک یا افسردگی باشد متفاوت است.

علائم مانیا (یا هیپومانیا)
دوره شیدایی دوره ای است که خلق و خو و سطح انرژی به طور غیرعادی بالا می رود. علائم رایج عبارتند از:

• افزایش انرژی و بی قراری
• کاهش نیاز به خواب (احساس استراحت پس از چند ساعت)
• افکار مسابقه ای و گفتار سریع
• افزایش اعتماد به نفس یا احساس بزرگ نمایی
• تکانشگری و تصمیم گیری ضعیف، مانند خرج کردن بی پروا یا رفتارهای پرخطر
• افزایش مشارکت در فعالیت ها، گاهی تا حد وسواس
• در موارد شدید، توهم یا هذیان (که در اختلال دوقطبی I دیده می شود)

دوره هیپومانیک علائم مشابهی دارد اما به شکل خفیف‌تر. هیپومانیا منجر به آسیب قابل توجهی در زندگی نمی شود، اگرچه هنوز هم می تواند باعث مشکلات بین فردی شود.

علائم افسردگی
در طول یک دوره افسردگی، یک فرد ممکن است تجربه کند:

• غم و اندوه یا پوچی مداوم
• از دست دادن علاقه به فعالیت هایی که زمانی از آن لذت می بردید (آنهدونیا)
• خستگی و کم انرژی بودن
• مشکل در تمرکز یا تصمیم گیری
• تغییر در اشتها و وزن (افزایش یا کاهش)
• اختلالات خواب (بی خوابی یا خواب زیاد)
• احساس ناامیدی، گناه یا بی ارزشی
• افکار خودکشی یا رفتارهای خودآزاری

این نوسانات شدید بین شیدایی و افسردگی می تواند عملکرد روزانه را دشوار کند و بدون درمان، علائم اغلب با گذشت زمان بدتر می شوند.

علل اختلال افسردگی شیدایی

علت دقیق اختلال دوقطبی به طور کامل شناخته نشده است، اما تحقیقات نشان می دهد که تحت تاثیر ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی است.

1. عوامل ژنتیکی
اختلال دوقطبی معمولاً در خانواده ها دیده می شود که نشان دهنده یک مؤلفه ژنتیکی قوی است. افرادی که دارای بستگان درجه یک (والدین یا خواهر و برادر) هستند که به اختلال دوقطبی مبتلا هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آن هستند.

2. شیمی و عملکرد مغز
عدم تعادل در انتقال دهنده های عصبی (پیام رسان های شیمیایی در مغز) مانند دوپامین، سروتونین و نوراپی نفرین نقش مهمی در تنظیم خلق و خو دارند. تفاوت‌های ساختاری در مغز، که از طریق مطالعات تصویربرداری مشاهده شد، نشان می‌دهد که برخی از مناطق مغز ممکن است در افراد مبتلا به اختلال افسردگی شیدایی عملکرد متفاوتی داشته باشند.

3. محرک های محیطی
رویدادهای استرس زای زندگی (مانند از دست دادن یکی از عزیزان، مشکلات مالی، مشکلات روابط)
تروما و آزار، به ویژه در دوران کودکی
سوء مصرف مواد، از جمله الکل و مواد مخدر
تغییرات هورمونی یا شرایط پزشکی که بر ثبات خلق و خو تأثیر می گذارد

در حالی که این عوامل مستقیماً باعث ایجاد این اختلال نمی‌شوند، می‌توانند در افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد هستند، باعث ایجاد اپیزود شوند.

عوامل خطر برای اختلال افسردگی شیدایی

عوامل متعددی احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی را افزایش می دهند، از جمله:

• سابقه خانوادگی اختلال دوقطبی یا سایر اختلالات خلقی
• شروع زودهنگام افسردگی یا بی ثباتی خلقی
• سطوح بالای استرس یا تروما در اوایل زندگی
• سوء مصرف مواد مخدر یا الکل، که می تواند دوره های شیدایی یا افسردگی را ایجاد کند
• شرایط سلامتی مانند عدم تعادل تیروئید، که بر تنظیم خلق و خوی تأثیر می گذارد

تشخیص زودهنگام و مداخله می تواند به مدیریت علائم قبل از شدید شدن کمک کند.

تشخیص اختلال دوقطبی نیاز به ارزیابی بالینی کامل توسط یک متخصص سلامت روان دارد. این فرآیند معمولاً شامل موارد زیر است:

• مصاحبه بالینی – پزشک علائم، سابقه پزشکی و سابقه خانوادگی را ارزیابی می کند.
• نمودار خلقی – ممکن است از بیماران خواسته شود که خلق و خوی خود را در طول زمان برای شناسایی الگوها ردیابی کنند.
• ارزیابی‌های روان‌شناختی – آزمون‌ها و پرسش‌نامه‌های استاندارد به تشخیص اختلال دوقطبی از سایر شرایط مانند اختلال افسردگی اساسی کمک می‌کنند.

از آنجایی که اختلال دوقطبی علائم مشترکی با افسردگی و سایر بیماری های روانی دارد، تشخیص دقیق برای ارائه درمان مناسب بسیار مهم است.

گزینه های درمانی

اگرچه اختلال دوقطبی یک بیماری مادام العمر است، اما با درمان مناسب می توان آن را به طور موثر مدیریت کرد.

1. دارو

تثبیت کننده های خلق و خو (به عنوان مثال، لیتیوم) – به تعادل نوسانات خلقی کمک می کند.
داروهای ضد روان پریشی (به عنوان مثال، اولانزاپین، کویتیاپین) – برای علائم شدید استفاده می شود.
داروهای ضد افسردگی – گاهی اوقات تجویز می شوند، اما باید به دقت تحت نظر قرار گیرند زیرا می توانند باعث شیدایی شوند.

2. روان درمانی

درمان شناختی رفتاری (CBT) – به شناسایی و تغییر الگوهای افکار منفی کمک می کند.
خانواده درمانی – به آموزش و مشارکت عزیزان در روند درمان کمک می کند.

3. تنظیم سبک زندگی

حفظ برنامه خواب منظم
درگیر شدن در فعالیت بدنی
پرهیز از الکل و مواد مخدر
مدیریت استرس از طریق تکنیک های ذهن آگاهی

4. بستری شدن در بیمارستان

در موارد شدید، بستری شدن در بیمارستان ممکن است برای تثبیت افرادی که دوره های شیدایی شدید یا افسردگی را تجربه می کنند ضروری باشد.