طرحواره های والدین چگونه در تربیت فرزندان اثرگذار می شود؟ تربیت فرزندان یکی از چالش برانگیزترین و در عین حال پرپاداش ترین وظایف والدین است، اما بسیاری از رفتارها و واکنش های والدین، به ویژه در لحظات پرتنش ، نه صرفاً از آموزه های تربیتی، بلکه از باورهای عمیق و ناهشیار آنها سرچشمه می گیرد. باورهایی که در قالب طرحواره ها عمل می کنند. درک نقش طرحواره ها در سبک تربیتی می تواند به والدین کمک کند تا آگاهانه تر و مؤثرتر با فرزندان خود تعامل داشته باشند.
طرحواره چیست؟
طرحواره ها الگوهای پایداری از افکار، احساسات و باورها هستند که در دوران کودکی شکل می گیرند و در طول زندگی فرد و به ویژه در روابط صمیمانه ، فعال می شوند. این طرحواره ها نوعی نقشه ذهنی هستند که فرد از خود، دیگران و جهان دارد. برای مثال اگر کودکی در محیطی بزرگ شود که نیازهای عاطفی اش نادیده گرفته شود، ممکن است طرحواره رهاشدگی یا بی اعتمادی در او شکل بگیرد. این باورهای اولیه ، بعدها در روابط بزرگسالی (ازجمله رابطه با فرزند) خود را نشان می دهند.
طرحواره های والدین چگونه بر تربیت فرزندان اثر می گذارند؟
طرحواره ها از مسیرها و به شکل های مختلفی بر تربیت فرزندان اثر می گذارند. در ادامه به مهمترین این مسیرها اشاره می کنیم:
بازآفرینی الگوهای گذشته: والدینی که طرحواره های ناسازگار حل نشده دارند، اغلب به صورت ناخواسته همان الگوهایی را در تربیت فرزندان خود بازتولید می کنند که نسبت به خودشان در دوران کودکی اعمال شده است.این تکرار ناشی از طرحواره هایی است که از نسل قبل به نسل بعد منتقل می شود.
واکنش های هیجانی شدید یا غیرمنطقی: والدینی که طرحواره های فعالی دارند، ممکن است در برابر رفتارهای طبیعی کودک واکنش های افراطی نشان دهند. مثلاً پدری با طرحواره شکست ممکن است در برابر اشتباهات کودک به شدت عصبانی شود، چون ناخوداگاه آن را بازتابی از ناتوانی خود تلقی می کند.
تربیت از موضع نیازهای برآورده نشده: اگر والدینی در کودکی عشق و توجه کافی دریافت نکرده باشند، ممکن است از فرزند خود به صورت ناخودآگاه انتظار داشته باشند که این خلاء را جبران کند. مثلاً مادری که طرحواره بی ارزشی دارد، ممکن است بیش از حد از کودک خود تأیید بخواهد و این فشار می تواند رشد هیجانی کودک را مختل کند. یا والدی که طرحواره رهاشدگی دارد و بر این باور است که افراد مهم زندگی دیر یا زود او را ترک خواهند کرد، وابستگی بیش از حد به کودک خود پیدا می کند و یا برای اجتناب از ترک شدن و یا از دست دادن، رفتارهای کودک را به شدت کنترل می کند.
مطالعات متعددی نشان داده اند والدینی که طرحواره های ناسازگار بیشتری دارند، بیشتر از سبکهای فرزندپروری ناکارآمد مثل فرزندپروری سهل گیرانه یا سخت گیرانه استفاده می کنند. همچنین طرحواره های حل نشده والدین با میزان بالاتری از اضطراب ، افسردگی و خشم در کودکان مرتبط است و درمان طرحواره های والدین می تواند منجر به بهبود رابطه ی والد-کودک شود.
چگونه اثرگذاری منفی طرحواره ها در فرزندپروری را کاهش دهیم؟
حال که با چگونگی اثرگذاری منفی طرحوارها بر فرزندپروری آشنا شدیم، در ادامه به بیان راهکارهایی جهت کاهش این اثرگذاری اشاره خواهیم کرد.
خودآگاهی و شناخت طرحواره ها: آگاهی از طرحواره های فعال خود، نخستین قدم برای تغییر و کاهش اثر طرحواره هاست. والدین می توانند از روان درمانی یا کارگاه های آموزشی برای شناخت طرحواره ها استفاده کنند.
بازنگری در باورهای قدیمی: وقتی طرحواره ها را شناسایی کردید می توانید بررسی کنید که آیا این باورها واقعاً به روز و مفید هستند یا بازمانده ای از گذشته است که دیگر کاربردی ندارد.
همدلی با کودک، همدلی با خود: اگر در برابر کودک واکنشی از خود نشان دادید که بعداً پشیمان شدید، به جای سرزنش خود تلاش کنید بفهمید کدام باور یا زخم قدیمی فعال شده است.این همدلی با خود الگوی مثبت تری برای کودک نیز خواهد بود.
یادگیری مهارتهای والدگری سالم: با آموزش سبکهای فرزندپروری مبتنی بر نیازهای رشدی کودک، والدین می توانند رفتارهای خود را تنظیم کنند و محیطی امن، گرم و حمایتگر برای رشد کودک فراهم آورند.
نتیجه گیری
طرحواره های والدین نقش بنیادینی در شکل گیری شخصیت و سلامت روانی کودکان ایفا می کنند. آگاهی ، درمان و پیشگیری از انتقال این الگوها می تواند نسل های آینده را از آسیب های عاطفی و روانی مصون بدارد. در واقع طرحواره ها همچون لنزی هستند که والدین از طریق آن به فرزندان خود نگاه می کنند و تا زمانی که این لنز شفاف نباشد، امکان دارد رفتارهایی آسیب زا و ناهماهنگ با نیازهای کودک بروز کند. اما با افزایش خودآگاهی، پذیرش و تلاش برای تغییر این الگوهای ذهنی قدیمی، والدین می توانند نقش بسیار مؤثری در سلامت روانی فرزندان خود ایفا کنند.
