نقش بازی و بازی درمانی در رشد و پرورش شناختی، عاطفی و رفتاری کودکان
بازی جزء لاینفک زندگی کودکان است. آمیختگی بازی با زندگی کودکان به میزانی آشکار است که گاه وجود آن به علت حضور همیشگی اش، فراموش می شود.
نقش بازی را از اهمیتی که کودکان به آن می دهند، می‌توان درک کرد.
مشاهده می شود که کودک در هنگام بازی آنچنان در کار خود غرق می شود که وجود دیگران را فراموش می کند.
گاه کودک به یک اسباب بازی یا عروسک دلبستگی پیدا می کند و جدایی از آن برایش امری ناممکن است.
بازی دوست داشتنی ترین و مورد علاقه ترین فعالیت برای هر کودکی است.
شاید بهتر است بگوییم هر کودکی ضمن انجام بازی، نویسنده ای تخیل گرا است. در ضمن، بازی جهانی متعلق به خود کودک است و از این طریق امور مربوط به دنیای خود را سامان می دهد و این سازماندهی، مورد پسند و علاقه کودک است. کودک این فعالیت را بسیار جدی می گیرد و انرژی زیادی را برای آن صرف می کند.
در مورد بازی در کتاب “برنامه ریزی برای بازی اثر جرج برناردشاو” نکات جالبی نقل شده است:
- کودکان باید خستگی ناپذیر، پر سر و صدا و سرشار از میل به بازی باشند.
- غیر از زمان غذا خوردن، بایستی دست های خاک آلود داشته باشند.
- لباس هایی که می پوشند باید خاکی و کثیف باشند.
- علاوه بر شادی و لذت، بایستی خاک و خل را هم به خانه بیاورند.
- خلاصه هرآنچه که نشانه ای از آرامش و نظم بیمارگونه دارد، در این مرحله غیرممکن است.
بازی درمانی
تقسیم بندی انواع بازی ها
بازی ها را از نظر شناختی می‌توان به 4 دسته تقسیم کرد:
1_ بازی عملکردی : غالباً ساده است و با استفاده از حرکات تکراری عضلات انجام می شود مثل دویدن، تکان دادن و….
2_ بازی ساختاری: که عبارتست از دستکاری اشیاء به منظور خلق شی ای دیگر، مثلا بریدن و چسباندن عکس، ساختن برج و لگو
3_ بازی نمایشی : در این بازی یک شیء یا شخص به صورت استعاره ای مورد استفاده قرار می گیرد. کودک این شخص یا شیء را به صورت نمادین، چیز دیگری فرض می‌کند، مثلا استفاده از یک تکه چوب به عنوان اسب یا یک فرد به عنوان چوب لباسی
4_ بازی های قاعده دار: این بازی ها براساس پیروی از اصول مشخص و محدودیت های مورد توافق انجام می شود. مثلا لی لی، هفت سنگ و…
همچنین بازی ها از نظر اجتماعی به 5 دسته تقسیم می شوند:
1_ بازی های مشاهده ای: کودک فقط شاهد بازی دیگران است و در جریان بازی دخالت نمی کند.
2_ بازی های انفرادی: کودک به صورت مستقل و جدا از دیگران بازی می‌کند و میلی به نزدیک شدن به دیگران ندارد.
3_ بازی های موازی : در این مرحله کودک در کنار دیگر کودکان بازی می کند. هرچند ابزارهای مورد استفاده وی همانند وسایل دیگر کودکان است، اما همکاری و تعامل مشخصی بین آنها وجود ندارد.
4_ بازی های مشارکتی: بازی هایی که با کودکان دیگر انجام می شود اما تقسیم وظیفه مشخصی وجود ندارد و سلسله مراتب افراد برای برآوردن هدف کلی گروه مشخص نشده است.
5_ بازی های تعاونی : نوعی از بازی است که در یک گروه سازمان یافته و دارای هدف مشخص انجام می شود. در طی بازی هماهنگی دقیقی بین اعضای گروه دیده می شود.
بازی درمانی چیست؟
ضرورت و اهمیت بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی برای کودکان همانند مشاوره و روان درمانی برای بزرگسالان است.
در بازی درمانی عملکرد نمادین بازی بسیار مهم است و ابزاری است که دنیای درون کودکان را آشکار می کند.
تجاربی که از نظر عاطفی دارای اهمیت هستند به راحتی و با امنیت بیشتری در ضمن استفاده از اسباب بازی به شکل نمادین نشان داده می شوند.
استفاده از اسباب بازی به جای انتقال عواطف به افراد، باعث انتقال اضطراب، ترس، تخیلات و احساس گناه به ابزار و وسایل می شود.
به علاوه، استفاده از این ابزارها، تغییرات شناختی قابل توجهی در کودکان ایجاد می کند.
در زمینه رشد عاطفی کودکان باید توجه داشت که به دلیل اینکه عملکردهای کودک در تخیل انجام می شود، اثر منفی این احساسات در کودک باقی نمی ماند و برون ریزی می شود و باعث می شود کودک تحلیلی درونی از مشکل خود انجام دهد و در سازگاری و مقابله با آن مشکل یا حل مسئله ای خاص، توانایی کسب کند و برقراری ارتباط تسهیل شود.
فرایند بازی به کودک کمک می کند تا احتمالات جدیدی که در واقعیت ممکن نیستند را به بازی اضافه کند و از این طریق امکان بیان خواسته ها و نیازهای خود را توسعه دهد.
در پناه محیط امنی که در بازی درمانی برای کودک فراهم می شود، کودک امور ناآشنا را کشف می کند و به نوعی آگاهی دست می یابد که دارای جنبه تجربی و شناختی است.
عملکرد مهم در بازی درمانی، تغییر در چیزی است که در واقعیت غیرقابل کنترل بوده و کنترل نمادین آن شرایط از طریق فعالیت های نمادینی است که به کودک فرایند های مقابله ای را آموزش می دهد.
از سویی دیگر، به دلیل اینکه کودک سرشار از فعالیت و عملکرد است، بازی درمانی فرصتی را برای درمانگر ایجاد می کند تا به دنیای کودک وارد شود.
کودک مجبور به بیان آنچه روی داده نمی شود و به جای آن در ضمن بازی، تجارب گذشته و احساسات مرتبط با آن را نشان می دهد.
مثلاً اگر دلیل ارجاع کودک به بازی درمانی، پرخاشگری وی می باشد، بازی به درمانگر او فرصت می دهد تا عملکردهای پرخاشگرانه کودک را به طور دست اول و در زمان بروز آن مشاهده کند.
در خاتمه باید ذکر کرد که بازی درمانی نه تنها سبب تخلیه هیجانات ناخوشایند در کودک می شود، بلکه زمینه ای را ایجاد می کند تا کودک مهارت های اجتماعی و شناختی را یادگرفته و تمرین کند.
کلمات مرتبط :
