بایدها و نبایدها در تنبیه کودکان
والدین نظرات خاصی درباره تنبیه دارند. علاوه بر این به طور کلی همه والدین چه آنها که تنبیه را می پذیرند و چه کسانی که نمی پذیرند، تنبیه را روشی برای آموزش رفتار خوب به شمار می آورند.
اگر کودک تان را به اتاقش می فرستید، زمان تماشای تلویزیون را محدود می کنید، اسباب بازی مورد علاقه اش را از او می گیرید، یا وقتی کودک نوپایتان به سمت بخاری می رود و شما فریاد می زنید” دست نزن”، برای تغییر رفتارش از اصول تنبیه استفاده کرده اید.
اگر می‌توانستیم کودک را فقط با استفاده از روشهای تربیتی مثبت تربیت کنیم عالی بود، اما چنین چیزی امکان پذیر نیست.
برای آموزش الگوهای رفتاری مناسب هم به پیامدهای مثبت و هم پیامدهای منفی نیاز است.
نمی خواهیم بگوییم تنبیه خوب است یا بد. ما مخالف استفاده از تنبیه نیستیم بلکه طرفدار کاربرد موثر تنبیه هستیم، به و یژه زمانی که استفاده از آن ضروری است.
اما تنبیه به تنهایی به نتایج مطلوب منجر نمی شود زیرا روشی منفی است. تنبیه به کودک آموزش می دهد چه کاری را نباید انجام دهد اما به او نمی آموزد چه کاری را باید انجام دهد و در واقع به رفتار جایگزین اشاره ای نمی کند.
وقتی تنبیه به تنهایی به کار می رود و تقویت مثبت با آن همراه نمی شود، به کودک آموزش داده نمی‌شود چطور رفتار خوب را با رفتار بد جایگزین سازد.
برای مثال” سارا سه ساله برای برداشتن لیوان از صندلی بالا می رود. مادرش او را از صندلی پایین می‌آورد و برای بالا رفتن از صندلی سرزنش می کند. سارا گریه می کند و می گوید:” دیگه این کار را نمی کنم مامان.” تا اینجا خوب است. اما آیا سارا آموخت که می‌تواند لیوان را از مکانی امن تر بردارد؟ یا دفعه بعد باید از کسی کمک بخواهد؟ فقط فهمید چه کاری را نباید انجام دهد اما رفتار جایگزین را نیاموخت تا دفعه بعد از آن استفاده کند.
همچنین اثرات تنبیه در بهترین حالت موقتی است و وقتی در بیشتر مواقع از تنبیه استفاده می‌کنید تاثیرش را از دست میدهد.
بیشتر والدین چنین چیزهایی را به ما می گویند:” اولین باری که علی را تنبیه بدنی کردم زار زار گریه کرد و سپس برای مدتی خوب رفتار کرد اکنون که او را به سختی تنبیه می کنم به نظر می رسد هیچ اثری روی او ندارد و انگار هیچ اهمیتی به آن نمی دهد”.
به چنین حالتی اثر انطباق کلاسیک می گویند و یکی از دلایلی است که چرا ما تنبیه بدنی را توصیه نمی کنیم.
حال این سوال مطرح می شود که از تنبیه بدنی چه زمانی و چطور باید استفاده شود؟
در ادامه اصول اساسی در زمینه کاربرد تنبیه بدنی توضیح داده می شود.
بایدها و نبایدها در تنبیه کودکان
1_ تنبیهی را انتخاب کنید که رفتار نامطلوب را کاهش دهد. تنبیه تنها زمانی موثر است که احتمال تکرار بدرفتاری را کاهش دهد. وقتی کودک را تنبیه بدنی می‌کنید، او را حبس یا محدود می کنید، یا اسباب بازی اش را از او می گیرید، یا امتیاز هایش را لغو می کنید، اگر هر کدام از این روشها موجب تغییر بد رفتاری کودک نشود در واقع روش تنبیهی تلقی نمی شود.
برای مثال مینا ۹ ساله به خاطر کتک زدن خواهرش به اتاقش فرستاده شد. مینا در اتاقش مشغول بازی با اسباب بازی هایش شد. وقتی مادرش به او گفت می‌تواند از اتاق بیرون بیایند مینا سرگرم تماشای کارتون مورد علاقه اش بود. در واقع مینا به اینکه مادرش او را برای تنبیه به اتاقش فرستاده بود هیچ اهمیتی نمی داد. همچنین وقتی از اتاق بیرون آمد، خواهرش را برای این که او را به دردسر انداخته بود دوباره کتک زد.
بنابراین توصیه می‌شود تاثیر تنبیه را تماشا کنید. اگر بدرفتاری کودک کاهش یافته است پس روش تنبیهی تان مناسب است و دوباره می توانید آن را به کار ببرید. در غیر این صورت نباید دوباره از همان روش تنبیهی استفاده کنید بلکه باید آن را تغییر دهید.
2_ تنبیه را با ترکیبی از روشهای تربیتی مثبت به کار ببرید.
هنگامی که از تنبیه استفاده می‌کنید حتماً باید به همراه آن از روشهای تربیتی مثبت نیز استفاده کنید. اگر تنبیه را به تنهایی به کار ببرید نمی توانید رفتارهای خوب را به کودک آموزش دهید. برای آنکه کودک را تشویق کنید طبق خواست شما رفتار کند باید رفتارهای خوب و مثبتی را که می پسندید به روشنی تعریف کنید، سپس آنها را به او بیاموزید و با پاداش تقویت کنید. برای مثال اگر کودک تان را برای دویدن وسط خیابان تنبیه می کنید باید به او شیوه توقف کردن، به این سو و آن سوی خیابان نگاه کردن و گوش دادن را نیز آموزش دهید. همچنین کودک را به خاطر اینکه پیش از عبور از خیابان می ایستد و به دقت به این سو و آن سو نگاه میکند تشویق کنید. این روش در حذف رفتار نامطلوب مؤثر است.
3_ تنبیه را به تعویق نیندازید.
اگر قصد دارید کودکتان را تنبیه کنید به محض اینکه بدرفتاری می کند او را تنبیه کنید. پیامدهای فوری، چه مثبت و چه منفی، رفتار را کنترل می کند. پس منتظر نمانید و نگویید “فقط صبر کن تا بابا بیاد”. تا بعد از ظهر یا فردا یا هفته بعد منتظر نمانید. با گذشت زمان تنبیه اثرش را از دست می دهد و ممکن است کودک نتواند ارتباط تنبیه را با بدرفتاری اش درک کند.
بایدها و نبایدها در تنبیه کودکان
4_ همیشه پیامدها را بیان کنید.
کودک باید بداند چه رفتارهایی شما را ناراحت میکند و اگر همچنان آنها را ادامه دهد با چه پیامدهایی روبرو خواهد شد. پس قوانین مورد نظرتان و پیامد نادیده گرفتن آن ها را به روشنی بیان کنید.
۵_ ثابت قدم باشید.
تنبیه نه تنها بلافاصله اعمال می‌شود، بلکه قابل پیش‌بینی نیز هست. هر بار که کودک بدرفتاری می کند بی درنگ باید تنبیه شود. اگر به کودکتان گفته‌اید که” اگر اسباب بازی اش را پرت کند آن را از او می گیرید” پس هنگامی که اسباب بازی اش را پرت کرد بلافاصله حرف خود عملی کنید.
۶ _تهدید تو خالی نکنید.
کودک را به تنبیهی تهدید نکنید که توانایی یا قصد اعمال آن را ندارید. پیش از تنبیه بهتر است بارها به او فرصت ندهید، بلکه قاطع و جدی باشید و به گفته های تان عمل کنید. تهدید توخالی بدرفتاری را افزایش میدهد و موجب دوام بیشتر آنها می‌شود و کودکان را در مقابل تغییر مقاومت تر می کند.
۷_فرصت دهید رفتار های خوب تمرین شود.
بعد دیگر تنبیه، آموزش رفتار خوب به کودکان است. اما آنها باید فرصت داشته باشند رفتارهای آموخته را بروز دهند. تنبیه های بلندمدت مانع از تمرین رفتار آموخته شده می شود. برای مثال اگر کودک دیر به خانه می آید و به درخواست های مکرر شما مبنی بر اینکه سر وقت برای شام حاضر باشد توجهی نمی کند و شما خشمگین می شوید و به او اجازه نمی دهید به مدت یک ماه از خانه بیرون برود، در این مدت کودک نمی‌تواند به شما نشان دهد که آیا رفتار جدید را آموخته است و می‌تواند سر وقت به خانه بیاید یا خیر. حتی ممکن است آن قدر از تنبیه آزرده شود که دزدکی از خانه بیرون برود. اما اگر او را به گونه‌ای تنبیه کنید که مجبور باشد مثلاً دو روز پس از مدرسه مستقیم به خانه بیاید، فرصت خواهد داشت به شما نشان دهد قوانین را آموخته است و می‌تواند رعایت کند و اعتماد شما را جلب کند.
۸_ در صورت تنبیه بدنی، آن را کوتاه و کنترل شده اعمال کنید.
به عنوان یک اصل کلی تنبیه بدنی را پیشنهاد نمی کنیم، اما موارد استثنا نیز وجود دارد. برای مثال اگر کودک دوساله شما تلاش می کند سنجاق‌سر را وارد پریز برق کند می توانید فریاد بزنید:” نه” یا “نکن”. سنجاق سر را از او بگیرید و به آرامی پشت دستش بزنید. برای یک کودک نوپا چنین تنبیهی مناسب است و نیاز نیست برای او درباره خطرات برق سخنرانی کنید. رویکرد موثر دیگر در ارتباط با برخی کودکان این است که دستشان را بگیرید و هم زمان بگویید: “دست نزن”. اغلب در ارتباط با کودکان کنترل فوری کارایی خوبی دارد. هرگز هنگام خشم از تنبیه بدنی استفاده نکنید. اگر تنبیه بدنی را انتخاب می کنید، آن را انتخابی آگاهانه، نه واکنشی هیجانی و لحظه‌ای به شمار آورده اید. رفتار شما باید هدفمند، کوتاه و کنترل شده باشد. ما از محدودیت های بیرونی تنبیه بدنی آگاه هستیم بنابراین هنگام تنبیه بدنی فقط باید با کف دست روی پشت دست یا کفل کودک بزنید. هر تنبیه بدنی که شدیدتر از این باشد خطرناک است. هرگز برای تنبیه کودک از کمربند، چوبدستی، ترکه، شلاق یا هر وسیله دیگر استفاده نکنید. در عوض بکوشید از روشهای تنبیهی جایگزین مثل محروم سازی، حبس در اتاق، محدود کردن و حذف امتیاز ها استفاده کنید. به خاطر داشته باشید بهترین روش آن است که برای تغییر رفتار از پیامدهای مثبت و منفی استفاده شود.
کلمات مرتبط :
