اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) نوعی ترس و نگرانی عمیق از موقعیت‌ های اجتماعی است که باعث می‌شود فرد از موقعیت‌ هایی که احتمال ارزیابی یا قضاوت توسط دیگران وجود دارد، بترسد. افراد مبتلا به این اختلال، دائماً در ذهن خود این تصور را دارند که دیگران آن‌ ها را مسخره خواهند کرد یا از آن‌ ها انتقاد می‌ کنند و به همین دلیل در جمع احساس ناامنی، بی‌ ارزشی یا ترس می‌ کنند.

برای مثال، حتی یک مکالمه کوتاه با فروشنده یا معلم می‌تواند برای این افراد استرس‌ زا باشد. این اضطراب معمولاً فراتر از خجالت طبیعی بوده و باعث اختلال در کار، تحصیل و روابط اجتماعی فرد می‌شود. اگر این وضعیت درمان نشود، می‌تواند به انزوای اجتماعی، افسردگی و مشکلات جدی‌تر منجر شود.

تفاوت اختلال اضطراب اجتماعی با خجالت معمول

شاید فکر کنید اضطراب اجتماعی همان خجالت است، اما این دو متفاوت هستند:

خجالت یک احساس موقتی و طبیعی است که بسیاری از ما هنگام مواجهه با موقعیت جدید داریم.

اضطراب اجتماعی شدید، پایدار و ناتوان‌کننده است و فرد را از انجام فعالیت‌های روزمره بازمی‌دارد.

افراد خجالتی ممکن است پس از چند دقیقه در جمع راحت شوند، اما افراد دارای اضطراب اجتماعی حتی قبل از ورود به موقعیت استرس می‌گیرند و از آن اجتناب می‌کنند.

در خجالت، فرد معمولاً به فعالیت‌های اجتماعی ادامه می‌دهد، اما در اضطراب اجتماعی، فرد ممکن است به‌طور کامل از حضور در جمع، کلاس، سخنرانی، یا حتی مکالمات ساده خودداری کند.

آگاهی از این تفاوت به شما کمک می‌کند متوجه شوید اگر اضطراب شما زندگی‌تان را محدود کرده، بهتر است به فکر درمان و مدیریت آن باشید.

چه کسانی بیشتر در معرض اختلال اضطراب اجتماعی هستند؟

سنین و گروه‌های پرخطر
اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً در اوایل نوجوانی (بین 13 تا 18 سالگی) شروع می‌شود، اما ممکن است در دوران کودکی نیز علائم خفیف داشته باشد و با افزایش سن تشدید شود. اغلب افراد، علائم خود را نادیده می‌گیرند و به دلیل خجالت یا ناتوانی در توضیح وضعیت خود، به اطرافیان اطلاع نمی‌دهند.

بر اساس تحقیقات، این اختلال در زنان کمی بیشتر از مردان دیده می‌شود، اما مردان کمتر برای درمان مراجعه می‌کنند. علاوه بر این، افرادی که والدین مضطرب یا محافظت‌کننده بیش از حد داشته‌اند یا در محیط‌های پر استرس رشد کرده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا هستند.

نقش ژنتیک و محیط در اضطراب اجتماعی
ژنتیک: مطالعات نشان داده‌اند اگر یکی از اعضای خانواده به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا باشد، احتمال ابتلای سایر اعضا افزایش می‌یابد. این به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است.

محیط: محیط‌هایی که انتقاد زیاد، مسخره کردن، یا خشونت کلامی و فیزیکی در آن‌ها رایج است، احتمال ابتلا به اضطراب اجتماعی را افزایش می‌دهند.

تجارب تلخ: تجربیاتی مانند قلدری شدن در مدرسه، مسخره شدن در جمع، یا شکست‌های اجتماعی در گذشته می‌تواند فرد را نسبت به موقعیت‌های اجتماعی حساس‌تر کند.

ترکیب این عوامل باعث می‌شود اختلال اضطراب اجتماعی هم به دلایل بیولوژیکی و هم روان‌شناختی شکل بگیرد و درمان آن نیاز به درک این ابعاد مختلف دارد.

علائم اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟

علائم جسمی اضطراب اجتماعی

افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی ممکن است هنگام مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی یا حتی فکر کردن به آن‌ها دچار علائم جسمی شوند، از جمله:

تپش قلب شدید
لرزش دست‌ها یا صدا
تعریق بیش از حد
خشک شدن دهان
حالت تهوع یا معده درد
سرگیجه یا احساس ضعف
سرخ شدن صورت یا گردن

این علائم ممکن است قبل از قرار گرفتن در موقعیت اجتماعی، حین آن یا حتی بعد از آن ادامه داشته باشد.

علائم روانی و رفتاری اضطراب اجتماعی

علاوه بر علائم جسمی، این اختلال با علائم روانی و رفتاری زیر همراه است:

ترس شدید از قضاوت شدن یا خجالت کشیدن در جمع
نگرانی بیش از حد از انجام کارهای اشتباه در حضور دیگران
اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی مانند رفتن به مهمانی، کلاس، ارائه یا مصاحبه شغلی
صرف زمان زیاد برای تجزیه و تحلیل رفتارهای خود پس از حضور در جمع
اعتماد به نفس پایین و احساس بی‌ارزشی
مشکلات در برقراری تماس چشمی

این علائم معمولاً باعث می‌شوند فرد ارتباطات اجتماعی محدود داشته و نتواند از فرصت‌های تحصیلی و شغلی خود به‌درستی استفاده کند.

چرا اختلال اضطراب اجتماعی ایجاد می‌شود؟

عوامل ژنتیکی و وراثتی
یکی از دلایل مهم اضطراب اجتماعی، عوامل ژنتیکی است. اگر یکی از اعضای خانواده مانند والدین یا خواهر و برادر به این اختلال مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرد افزایش پیدا می‌کند. ژن‌ها می‌توانند در تنظیم مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین، که در کنترل خلق و خو و اضطراب نقش دارند، موثر باشند.

تجربیات و تربیت خانوادگی
تربیت در خانواده‌هایی که کنترل‌گر یا بیش از حد محافظت‌کننده هستند، می‌تواند باعث ایجاد ترس از اشتباه کردن در کودک شود و او را به فردی با اختلال اضطراب اجتماعی تبدیل کند. همچنین اگر کودک در محیط‌هایی رشد کند که مورد تمسخر قرار گیرد یا به دلیل اشتباهات کوچک سرزنش شود، در آینده ترس از قضاوت در جمع پیدا خواهد کرد.

ساختار مغزی و عوامل زیستی
تحقیقات نشان داده‌اند که بخش آمیگدال مغز، که مسئول پردازش ترس و پاسخ‌های اضطرابی است، در افراد دارای اضطراب اجتماعی ممکن است بیش‌فعال باشد. این مسئله باعث می‌شود فرد نسبت به موقعیت‌های اجتماعی واکنش شدیدتری نشان دهد و علائم اضطراب به راحتی فعال شود.

روشهای تشخیص

روش‌های تشخیص پزشکی و روانشناختی
تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی توسط روانشناس یا روانپزشک با استفاده از مصاحبه‌های بالینی و بررسی علائم انجام می‌شود. پزشک یا درمانگر معمولاً سوالاتی در مورد:

مدت زمان اضطراب (بیش از 6 ماه)
میزان تاثیر اضطراب بر زندگی فرد
موقعیت‌های خاصی که باعث اضطراب می‌شوند
علائم جسمی و روانی هنگام حضور در جمع

می‌پرسد تا به تشخیص دقیق برسد.

آزمون‌ها و پرسشنامه‌های تشخیصی
پرسشنامه‌هایی مانند Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS) و Social Phobia Inventory (SPIN) به روانشناس کمک می‌کنند میزان و نوع اضطراب اجتماعی فرد را ارزیابی کند. این پرسشنامه‌ها شامل سوالاتی درباره موقعیت‌های اجتماعی مختلف و واکنش فرد به آن‌ها هستند.

تشخیص به موقع و دقیق اختلال اضطراب اجتماعی، اولین قدم برای شروع درمان و بهبود کیفیت زندگی فرد است.

روش‌های درمان اختلال اضطراب اجتماعی

درمان دارویی

درمان دارویی معمولاً برای کاهش علائم شدید اضطراب اجتماعی تجویز می‌شود و هدف آن متعادل کردن مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین و نوراپی‌نفرین است. رایج‌ترین داروهایی که برای درمان اضطراب اجتماعی استفاده می‌شوند عبارتند از:

مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند سرترالین و فلوکستین.
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs) مانند ونلافاکسین.
بنزودیازپین‌ها (برای کوتاه مدت در مواقع اضطراب شدید).
بتا بلوکرها برای کاهش علائم فیزیکی مانند تپش قلب در موقعیت‌های خاص.
درمان دارویی باید تحت نظر پزشک انجام شود و نباید خودسرانه قطع یا تغییر داده شود.

روان‌درمانی (CBT و روش‌های دیگر)

درمان شناختی-رفتاری (CBT) موثرترین روش روان‌درمانی برای اختلال اضطراب اجتماعی است و شامل: