اختلال کمبود توجه بیش فعالی وضعیتی است که در بعضی کودکان پیش دبستانی و یا در سالهای اولیه مدرسه ظاهر می شود. برای این کودکان کنترل رفتار یا توجه داشتن سخت است. اینطور برآورد شده است که بین 3 تا 5 درصد از کودکان یا تقریباً دو میلیون کودک در آمریکا به این اختلال دچار باشند یعنی در هر کلاس 25 تا 30 نفره یک کودک مبتلا به ADHD وجود دارد.

ADHD یکی از شایع ترین اختلال های عصبی ـ رفتاری کودکی است و بر بسیاری از جنبه های رشد شامل رشد عملکرد اجتماعی، هیجانی و شناختی در محیط خانه و مدرسه اثر می گذارد.

در این اختلال، فرد دارای هوش عادی یا حتی گاهی بهتر از عادی است، ولی دارای دامنه توجه کمتر، حواس پرتی و بی قراری، تکانشگری و فزون جنبشی است. تمام ویژگی هایی که در کودکان دارای نارسایی توجه / فزون جنبشی مشاهده می شود، در افراد عادی نیز دیده می شود و تنها تفاوت، در شدت و تداوم نشانه هاست. این کودکان در واقع کارهایی را انجام می دهند که کودکان دیگر به آنها فکر می کنند، ولی آنها را انجام نمی دهند. از همین رو، برخی دانشمندان این اختلال را « اختلال کنترل تکانش» می دانند .

کودکانی که تجاربی از طلاق والدین، جابجایی در خانه و مدرسه، بیماری یا فوت یکی از آشنایان دارند، اغلب دچار اضطراب ، پریشانی فکری ـ حرکتی می شوند، اما کودکان بیش فعال، به رغم اینکه هیچ یک از این تجارب و تنش ها را در زندگی نداشته اند دچار علائم و نابهنجاری های رفتاری اند .

بیشتر بخوانید : بهترین کلینیک روانشناسی در غرب تهران

انواع اختلال کمبود توجه بیش فعالی

انجمن ملی بهداشت در کنفرانس ADHD در سال 1998 با رای اکثریت این اختلال را به عنوان یک مشکل شدید در سلامت عمومی اعلام کرد.
اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی به 3 شکل عمده مشخص می شود :

• نوع عمدتاً بی توجه
• نوع عمدتاً بیش فعال / تکانشگر
• نوع مرکب

نوع مرکب شایع ترین نوع آن می باشد و به همین دلیل تحقیقات زیادی روی آن انجام گرفته است.

کودک ADHD از نوع بی توجه، از نظر بالینی کند، بی علاقه، رویاپرداز و در تکمیل تکالیف مدرسه به خاطر مشکلات یادگیری مشکل دارد. (در این کودکان دوز پایین دارو جواب می دهد). کودک نوع بیش فعال، پرخاشگری و رفتارهای تضادورزی ، رفتار ضد اجتماعی و سازگاری ضعیف دارند.گروهی از متخصصان معتقدند که این گروه شانس بیشتری برای بهبودی و کاهش علائم دارند.

بارکلی (1988) اختلال ADHD را چنین تعریف می کند : ADHD اختلال رشدی فراخنای توجه، تگانشگری و یا بیش فعالی و نیز رفتارهای قاعده مند است که در آن این کمبود ها بطور قابل ملاحظه ای نامتناسب با سن عقلی کودک است. شروع آن در دوران کودکی است، نشانه ها بطور قابل ملاحظه ای نافذ و موقعیتی هستند، معمولاً در طول زمان مزمن یا پایدارند و نتیجه مستقیم تاخیر شدید زبان، ناشنوایی، نابینایی، اوتیسم یا روان پریشی دوران کودکی نیستند .

بیشتر بخوانید : اختلال اضطراب جدایی

علائم اختلال کمبود توجه بیش فعالی

اکثرکودکان مبتلا به ADHD از لحاظ عاطفی نیز بی ثبات هستند، بدین معنی که به طور ناگهانی خلقشان تغییر می کند. والدین اظهار می دارند که کودکشان چگونه به سرعت از خوب به بد و مجدداً به خوب تغییر می یابد. بنابراین در کودکانی که مبتلا به ADHD هستند، به نظر می رسد که علاوه بر داشتن مشکلات رفتاری، بسیار حساس بوده و به آسانی برآشفته می شوند. در تعدادی از خانواده ها این مساله باعث ایجاد سطحی از تنش می شود، زیرا تمام اعضای خانواده همیشه گوش به زنگ اند که کودک در هر لحظه می تواند یک انفجار عاطفی داشته باشد.

غالبا روابط بین والدین و کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی در مقایسه با روابط والدین با کودکان عادی، بغرنج ، و پر تنش تر است. بیش از نیمی از کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی با همسالان خویش دارای مشکلات ارتباطی جدی می باشند. از آنجایی که این کودکان در روابط و تعامل های اجتماعی نظیر مشارکت ، همکاری و رعایت نوبت فاقد توانایی های لازم می باشند ، مشکلات مذکور ، بروز می نماید.

رفتار کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی با همسالان خویش خصومت آمیز ،پرخاشگرانه، خود مدارانه و آمرانه می باشد. چنانچه کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه – بیش فعالی دارای اختلال نافرمانی توام با اختلال سلوک و رفتار نیز باشند، به مراتب با مشکلات عدیده اجتماعی نیز روبرو می گردند، کودکان ADHDدر حیطه روابط اجتماعی دارای مشکلاتی در خود تنظیمی حالات عاطفی نیز می باشند. اختلال های روان شناختی همراه با اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی در دوران کودکی و بزرگسالی مشابه می باشند . افراد در دوران بزرگسالی دارای رفتارهای ضد اجتماعی ، انفعالی و پرخاشگری بوده و دارای نشانه هایی از اختلال های شخصیت و سوء مصرف نیز می باشند .

کودکان با اختلال کمبود توجه بیش فعالی در مقایسه با کودکان دارای آشفتگی هیجانی در مورد تکلیف های حافظه دیداری کوتاه مدت مشکل بیشتری نشان دادند. ترکیب ADHD با ناتوانی یادگیری می تواند مسایل حادی (همچون اضطراب و استرس ) را در رابطه با راهبردهای یادگیری ایجاد کند.

مشکلات و عوارض ناشی از اختلال کمبود توجه بیش فعالی

نوجوانان و بزرگسالانی که دچار اختلال کمبود توجه بیش فعالی از نوع پایدار و مداوم آن هستند دارای مشکلات عدیده آموزشی، استخدامی ، رانندگی و روابط جنسی می باشند. اختلال توجه / بیش فعالی توام با بسیاری از خطرها در دوران رشد می باشد. مخاطره های مذکور شامل اختلال های یادگیری و اختلال های گفتاری بوده که غالبا در کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی وجود دارد.

افراد دارای اختلال (نارسایی توجه / بیش فعالی ) در سراسر زندگی خود به این اختلال مبتلا هستند. کودکان دارای اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی غالبا دارای اختلال نافرمانی و اختلال در سلوک و رفتار همراه با مسایل و مشکلات اجتماعی و رشد و تحولی می باشند.

عملکرد تعداد زیادی از کودکان مبتلا به اختلال توجه / بیش فعالی در مدرسه ضعیف می باشد. همچنین بازدهی و بهره وری آموزشی در آنان کاهش یافته و باعث بروز مشکلات بیشتری می شود. این گروه بیشتر دچار اختلال های یادگیری در خواندن ، املاء ور یاضیات می باشند. کودکان دارای اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی اغلب دچار مشکلاتی در زبان بیانی بوده که آن را تحت عنوان زبان عملکردی و یا به عنوان یک ابزار اجتماعی و به منظور ارتباط با دیگران در نظر گرفته می شود.

10 تا 54 درصد این کودکان دارای مشکلات گفتار بوده که به نظر می رسد بیشترین مشکلات آنان در پردازش اجرایی باشد. بیماران مبتلا به این اختلال ممکن است در معرض خطر ابتلا به اختلال پردازش شنیداری مرکزی نیز باشند که در واقع نارسایی در ارتباط با پردازش زبان ادراکی می باشد. اختلال پردازش شنیداری مرکزی ، با وجود عمومیت آن ، هنوز به عنوان اختلال زبان دریافتی فراگیر و موثر مورد تایید قرار نگرفته است.

سایر عوارض و مشکلات

فعالیت بی توجهی و تکانشگری بیش از حد در کودکان کم سن و سال باعث می شود که آنها خودشان را در مقایسه با همتایانشان برای سازش با موفقیت در پیشرفت های رشدی کلی جهت خود نظارتی، سازماندهی و آماده شده برای آینده به شکلی که در گونه های اجتماعی دیده می شود کمتر توانا بیابند. آنها اغلب مجازات شدید، تنبیه، تحقیر اخلاقی، و انزوای اجتماعی را به خاطر باورهای اجتماعی که آنها تنبل، بی انگیزه، خود خواه، بی فکر، ناپخته و بی مسئولیت هستند، تجربه خواهند کرد.

لازم است تمام افراد دارای اختلال بدانند که اختلال ناشی از یک وضعیت عصبی ـ زیستی است. برای کاهش اثر بر چسب های ناپسند ، بهتر است این اختلال با شرایطی نظیر مشکلات ضعف بینایی یا تنگی نفس که کمتر ناپسند هستند مقایسه شود. با این شرایط افراد برای داشتن چنین اختلالی گناهکار دانسته نمی شوند ، زیرا با آن متولد شده اند. به این ترتیب افراد دارای این اختلال بر اثر آن در زندگی با محدودیت هایی رو به رو می شوند ، مگر آن که مورد درمان قرار گیرند. لازم است به افراد دارای این اختلال بارها یاد آور شود که آنها، بد ، احمق ، به هم ریخته ذهنی و معیوب نیستند، بلکه افرادی هستند، که در برخی حوزه ها نیاز به کمک دارند. ابتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی فرد را از دیگران متمایز نمی سازد. ضروری است به نوجوانان آگاهی داده شود که داشتن اختلال بر هوش آنان اثر نمی گذارد.

نویسنده : خانم دکتر بادامیان

کلمات مرتبط :

دکتر هاله بادامیان روانشناس تربیتی – روانشناس کودک در جنت آباد – بهترین مرکز روانشناسی غرب تهران – دکتر روانشناس در جنت آباد – کلینیک روانشناسی سپید –

منابع :

ایمان زاده، حمیرا.(77 ـ 1376)، مقایسه ویژگیهای شخصیتی مادران پسران بیش فعال و مادران پسران عادی مقطع ابتدایی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی کودکان استثنایی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
بارکلی، راسل .(2002). اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی، فعالیتهای زندگی و پیامدهای تندرستی. ترجمه منوچهر علی یارزنجانی.(1386). تعلیم و تربیت استثنایی، 66، خرداد ماه.
کویین،پاتریشیا،استرن،جودیت،علیزاده،حمید(1388)بیش فعالی کمک به کودکان و نوجوانان حواس پرت و بی قرار ،چاپ دوم ،تهران: رشد